Thomas Edison adını duyduğunuzda, çoğunlukla ampul ve gramofonun mucidi olduğunu hatırlarsınız. Bazılarınızın aklına 1000’den fazla patentte adı geçen “Menlo Park Dahisi” de gelebilir.
Diğer kişiler ise telefon ile hızlı ve rahat iletişim kurmanın yolunu açan telgraf hizmetlerinin alt yapısını hazırlayan parlak zekayı anımsayacaktır. Bununla beraber, az sayıda kişi Edison’u fiziksel stres seviyenizi arttırabilecek ve sağlığınız üzerinde olumsuz etkiye yol açabilecek icatlarla bağdaştıracaktır.
İnsan vücudu, aktivitesini 24 saatlik bir döngü içinde düzenleyen bir iç saate sahiptir. Bu 24 saatlik döngülere “sirkadiyen ritm (günlük ritim)” adı verilmektedir. Bu ritim tüm hayvanlarda bulunmakta fakat türden türe büyük farklılıklar gösterebilmektedir. Örneğin, bazı hayvanlar gececidir, gün ışığında uyanık olan diğer hayvanlardan farklı olarak, gece uyanıktırlar. Vahşi hayvanlar bir çalar saate ihtiyaç duymadan uyanma yeteneğine sahiptir zira sirkadiyen ritimleri onların uyanmalarına yol açar. Bu iç saatler, vücut sıcaklığınız, iştah ve enerji seviyeniz de dahil olmak üzere vücut içindeki her şeyi kontrol eder.
İçindekiler
Yapay Işıkların Yaşama Etkisi
Yapay ışıklar yaygın hale gelmeden önce, insana özgü sirkadiyen ritimlerimiz doğada görülen 24 saatlik döngü ile eşzamanlı haldeydi. Güneş doğduğunda uyanır ve gün battığında uyurduk. Hayvan ve bitkilerle ortak bir döngü içerisindeydik.
İnsan vücudu geçirdiği yoğun evrimsel süreç içinde 24 saatlik günlerle yakın bir ilişki geliştirdi. Mağaralarda yaşarken dünyamızı aydınlatan tek şey gün ışığıydı. Zaman içinde, geceleri de hareket etmemizi sağlayan, görece daha loş ışık veren fener ve mumları geliştirdik.
Edison’un ampulü doğa yerine insan tarafından kontrol edilebilen bir ışık kaynağı sunmuş oldu. Birdenbire, istediğimiz zaman bir odayı gün gibi aydınlatma imkanımız oldu. Fenerler ve mumların arkasında gözlerimizi kısmak yerine artık daha uzun mesafede daha parlak bir ışık ile görme ve okuma olanağımız vardı. Bu sefer başka bir sorun ortaya çıktı, vücudumuz, davranışlarımızı belirleyen ve sağlığımızı etkileyen birçok kimyasalın ne zaman salınacağına karar veren ışık seviyelerine bağlıydı. Bu salım zamanları gün ışığı döngüsü aracılığıyla oluşmuş sirkadiyen ritim ile belirleniyordu.
Modern Yaşam ile Işık
Film izlemek veya internette gezinmek için geç saatlere kadar uyanık kaldığınız zamanları düşünün. Bunlar size zararlı görünmeyen uğraşlar gibi gelebilir, ama öyle değiller. Vücudunuzun uykuda olması gerektiği zamanlarda ışık kaynaklarına maruz kalmak sirkadiyen ritmi aksatabilir.
Bu aksamalar bağışıklık sisteminizin etkinliğini azaltabilir ve vücut sıcaklığınızın düzeninizin yanısıra metabolizmanızda da aksamalara neden olabilir. Bu durum nadiren gerçekleşiyorsa vücudunuz stres ile başa çıkabilir. Fakat, gece geç saatlerde yaşanan bu durum sürekli olarak tekrarlanıyorsa vücudunuz stres ile başa çıkamayacak hale gelir ve buna bağlı olarak sağlığınız olumsuz etkilenir.
Modern yaşam, bizi gece uzun saatler boyunca ışıkla çevreler. Işık kirliliği yaratan sokak lambalarımız, parlayan çalar saatlerimiz, gecenin geç saatlerine kadar kullanılan bilgisayarlar ve kablo TV’de bütün gece erişime açık eğlence. Tüm bu ışıklar altında sirkadiyen ritme yapılan etki birçok kuruluş tarafından hala incelenmektedir ama şu ana kadar elde edilen sonuçlar olumsuz olmuştur.
Edison’un İcadı ve Yaşam
Adil olmak gerekirse, Edison icat ettiği ampul ile ilgili olarak stres etkeni damgası vurulup suçlanamaz. İcadının dünya çapında ne kadar yaygın hale geleceği hakkında bir öngörüde bulunamazdı ve hayatımız üzerindeki olası olumsuz etkileri hakkında tabi ki herhangi bir fikri yoktu.
Modern hayatımızdan ampulleri çıkarmaya çalışmak saçmalık ve sorumsuzluk olur. Ampul, bir adamın fikrinden doğup tüm dünyada hayatı değiştiren bir icattır. Bugünün fikirlerine düşen ise hayatımıza giren stresi en aza indirerek Edison’un dehasından yararlanmaya devam etmek için bir yol geliştirmektir.
